Eski Uygur Türkçesinde Yer-Yir Belgeleri

20. yüzyılın başlarında 1903 ile 1914 yılları arasında Almanya’nın İç-Asya’da yaptığı dört araştırma gezisinden elde edilen eski kültürle ilgili çeşitli dillerde yazılmış otuz binden fazla belge Berlin Brandenburg Bilimler Akademisi’nde toplanmıştır. Bu belgelerden Kocho, Biş Balık, Turfan, Dakianus-shahri gibi yerleşim bölgelerinden elde edilen yazılı malzeme sınıflandırıldığı zaman bunlardan eski Uygur Türkçesi ile yazılan belgelerin bir bölümünün arazi alımı, satımı, kiralanması, istifadeye verilmesi, ipotek edilmesi gibi belgeler olduğu görülmüştür. Bu belgelerden bir kısmı değişik zamanlarda ve farklı ölçülerde yabancı ve yerli Türkologlar tarafından yayımlanmıştır.
Eski Türkçe devresinden bu güne kadar “arazi” karşılığında Türkçe yer – yir” kelimesi kullanılmıştır. Ancak yer-yir” kelimesi, kullanıldığı yere göre Eski Uygur belgelerinde boş yir – boş yer, angiz yir – angiz yer, atız yir – atız yer, borluk yir – borluk yer, kumluk yir – kumluk yer, say yir- say yer, ögen yir – ögen yer, ögüz yir – ögüz yer gibi muhtelif isimlerde geçmektedir. Bu yerler kullanılma gayesine göre sahibinden veya sahiplerinden “(satın) alınır (al-); satılır (sat-); kiralanır (yakaka tut, yakaka kergekbol-); ipotek edilir veya rehine verilir (töleç tut-); faydalanma ortaklığına veya istifadeye verilir veya tutulur (anukka bir-, anukka tut-), arazinin kullanımı sona erdiğinde ise sahibine iade edilir.
Bu çalışmada toplam 55 yer – yir (arazi) belgesi incelenmiştir. Daha önce neşredilmemiş 15 yer – yir (arazi) belgesinin de yer aldığı çalışmada 55 yer-yir (arazi) belgesinin tıpkıbasımları temin edildikten sonra transkripsiyonlu metinleri hazırlanmış; metinlerin aslına sadık kalınarak Türkiye Türkçesine çevirileri yapılmış; belgelerin konusu, belgelerdeki kişiler ve izaha muhtaç görülen ibareler ile ilgili açıklamalar yapılmış; belgelerde geçen her kelimenin Türkiye Türkçesine çevirilerindeki anlamları ile karşılandığı gramatikal dizin-sözlük hazırlanarak çalışma tamamlanmıştır.